Bài này in trong Ngày N+, Văn Nghệ xuất bản, California 1988
Chuyện xảy ra vào những tuần lễ kề cận ngày 30-4. Một tối cuối tuần, trong phòng khách một căn chung cư, "các bác các chú" tụ tập nhau vừa uống rượu vừa bàn tính chuẩn bị ngày Sài gòn thất thủ. Câu chuyện lan man cuối cùng hết người này đến người nọ say mê kể lại những ngày vàng son trước 30-4 và những ô nhục khổ ải sau ngày bi thảm đó.
Căn phòng chật càng lúc càng ngập ngụa khói thuốc lá và hơi rượu. Người vợ hiền của gia chủ, cùng với đám con cái ngoan ngoãn lấp ló ở hành lang dẫn về các phòng ngủ, thông cảm chịu đựng tiếng ồn ào kể lể của "các bác các chú". Thế rồi vào một lúc nào đó đứa bé trai thì thào bằng tiếng Anh với con chị:
"Các chú các bác thiệt là kỳ cục (em dùng chữ "weird"). Giống như mấy đứa con nít đang cầm cây cà rem bị một thằng vô lại giật mất, tiếc cả đời, năm nào cũng tụ tập nhắc lại chuyện mất cây cà rem."
Trước 1975, là một nhà giáo tỉnh lẻ, tôi ít có cơ may quen thân với hai nhà văn đàn anh Mai Thảo và Nghiêm Xuân Hồng. Sang Mỹ, Little Saigon là một khu tập trung đông đảo nhất những khuôn mặt văn nghệ Sài Gòn cũ trong một diện tích gần bốn dặm vuông, tất cả đều trở thành láng giềng gần gũi. Nhờ thế, tôi được nhiều dịp tiếp đón cả hai nhà văn ở nhà, những dịp cuối tuần. Cả hai vị đều trải qua tuổi già trong cảnh độc thân. Mai Thảo suốt đời không lập gia đình, về già sống một mình trong một căn chung cư ngay trên phố Bolsa. Nghiêm Xuân Hồng sống với vợ chồng con trai, nhưng các con bận việc làm ăn, ông phải tự lo lấy mọi việc. Những buổi chiều cuối tuần ở căn nhà đường Strait của chúng tôi là dịp hai vị được ăn một bữa cơm nóng, chuyện vãn với bạn bè lớp trẻ trong không khí ấm cúng gia đình, để những ngày còn lại sống tiếp cuộc sống cô đơn.
Dĩ nhiên cả hai vị đều tuổi già sức yếu, bệnh hoạn thường xuyên. Một lần nhà văn Mai Thảo làm bài thơ Dỗ Bệnh để đùa với nỗi bận tâm khó chịu của mình:
Mỗi lần cơ thể gây thành chuyện
Ta lại cùng cơ thể chuyện trò
Dỗ nó chớ gây thành chuyện lớn
Nó nghĩ sao rồi nó lại cho.
Bệnh ở trong người thành bệnh bạn
Bệnh ở lâu dài thành bệnh thân
Gối tay lên bệnh nằm thanh thản
Thành một đôi ta rất đá vàng.
Lời bạt của Nguyễn Mộng Giác cho tập biên khảo Trăm Việt Trên Vùng Định Mệnh
Dongsondrum Nếu tôi không lầm, hồi đó vào khoảng hai năm 1972, 1973; tạp chí Bách Khoa đăng liên tiếp nhiều kỳ loạt bài Trăm Việt Trên Vùng Định Mệnh của Phạm Việt Châu. Tôi say mê theo dõi loạt bài này, hỏi anh Lê Ngộ Châu chủ nhiệm Bách Khoa tác giả là ai. Anh Châu chỉ trả lời chung chung Phạm Việt Châu là bút hiệu của một sĩ quan cấp tá Quân lực Việt Nam Cộng Hòa.
Trăm Việt Trên Vùng Định Mệnh gây ấn tượng sâu đậm trong tôi hồi đó do nhiều nguyên nhân.
Thật vậy, những đợt di tản đầu tiên sang định cư ở xứ người sau tháng Tư năm 1975 đã trải qua những kinh nghiệm bi thảm, những khó khăn bất ngờ thường dành cho những người mở đường. Chưa kịp qua khỏi cơn bàng hoàng vì đột biến thảm khốc của lịch sử, họ đã phải đối diện với một tương lai bất trắc. Như Nguyễn Bá Trạc viết trong Ngọn Cỏ Bồng, họ ngơ ngác nhũn nhặn thu mình như những củ khoai khi các hội thiện nguyện bảo lãnh họ về, trình diện họ trước họ đạo để kêu gọi lòng nhân đạo. Họ lạc lõng trước một nếp sống hoàn toàn xa lạ, tự cô lập và đầy mặc cảm. Họ là bà mẹ quê bị bật gốc trong Chuyến Xe Về Làng Đại Từ của Trần Diệu Hằng, là bà ngoại lúng túng không biết cư xử thế nào trước chàng rể dị chủng trong truyện ngắn của Nguyễn Thị Hoàng Bắc. Lớp trẻ hơn cũng không gặp may mắn. Không phải vì trở ngại do lòng kỳ thị của người bản xứ. Không phải vì óc đố kỵ thường có của dân địa phương trước một lớp di dân mới. Không. Tôi nhớ thời đó cả thế giới mở rộng vòng tay đón tiếp những người tị nạn Việt Nam, lòng nhân đạo chưa bị "mệt mỏi" như khoảng thập niên về sau. Trở ngại chính, là một trở ngại thuộc về nội tâm. Lịch sử chuyển biến đột ngột quá, cuộc di tản ra khỏi nước vội vã quá, đến nỗi đặt chân tới xứ người, nhiều người vẫn chưa hiểu vì sao ta ra đi, vì sao ta đến đây. Lời thơ của Cao Tần, Thanh Nam diễn tả chính xác, trọn vẹn tâm trạng bi đát của lớp người di tản thời ấy, và tôi tin rằng sau này, nếu muốn viết một bộ sử về các cuộc di dân quan trọng của dân tộc chúng ta, những lời thơ ấy là một sử liệu quí giá.
Bé cũng được một đôi giày mới, mới hơn đôi giày của cha nhiều. Cha mới mua cho bé chiều ba mươi Tết, lúc chủ tiệm đã cố ý tỏ sự ơ hờ với khách mua để lo đóng cửa sửa soạn giao thừa. Bé muốn mang giày ngay lúc đó, nhưng cha hiền từ khuyên lơn :
- Rán chút con. Rán chờ sáng mai mang đầu năm lấy hên.
Xin cảm tạ những người bạn đã từng tham dự vào trận Hạ Lào, và đã cung cấp cho tôi những chi tiết quí giá của cuộc giao tranh.
Xin viết tặng những người vừa là anh hùng vừa là tội đồ của cuộc chiến tương tàn.
1. LỜI KHAI CỦA BINH NHẤT CỦA.
Tôi tên là Nguyễn Của, binh nhất, số quân 69/506.632. Lý lịch chi tiết của tôi, quí vị dễ dàng tra cứu trong quân bạ. Tôi xin lấy danh dự một người lính chiến, hằng ngày chạm mặt với cái chết, xin lấy tình yêu của Trần thị Lan người tôi nguyện thương yêu suốt đời, và tính mệnh đứa con trai hai tuổi ( thằng bé Nguyễn Trần Cải ) để thề rằng tôi viết ra đây toàn sự thật :
... Tiểu đoàn chúng tôi hôm ấy được bỏ xuống một ngọn đồi trọc. Phía đông dốc thoai thoải còn ba phía kia dốc khá đứng, xuôi tuột xuống một thung lũng xanh già. Có lẽ mưa gió liên miên tháng năm đã xoi mòn đỉnh núi cao, mang đất cát mầu mỡ về miền hạ lưu, nên sườn đồi chỉ toàn một loại cây cằn thấp bé. Đã quen với công việc, chúng tôi lo hệ thống phòng thủ. Một toán lo đào những giao thông hào chi chít ngang dọc ngoằn ngoèo. Một toán lo di tản đạn dược để phòng bị pháo kích. Bấy giờ khoảng một giờ trưa. Trung đội tôi yểm trợ cho một trung đội khác đi chặt cây lớn làm xà ngang cho mái hầm. Phải chọn loại cây lớn nhất có thể tìm được, vì những cây đà nầy phải chịu đựng hàng thước đất dày. Có như vậy mới chịu nổi xuyên pháo 122 ly của cộng quân. Xa đỉnh đồi độ năm trăm thước, chúng tôi đã gặp dấu vết của địch. Đầu tiên là những ngọn cây đọt cỏ ngọt dấu dao, nhựa thơm còn ướt. Chen vào những đọt héo, vài đọt lá xanh. Dấu chân người dậm nát một khoảng đất lầy mầu cỏ úa, thường thường nấp sau một khóm lá tươi. Xa hơn chút nữa, một khoảng đường mới đắp còn in dấu vết xe vận tải. Bánh xe lún khá sâu trên nền đất cứng, chứng tỏ trọng tải nhiều. Một người bạn của tôi hớt hải chạy từ phía trước lại :
- Có dấu xe gì lạ lắm. Không phải bánh cao su. Lại đây xem.
LTS. Phần này không có trong bản in do nhà xuất bản Văn Mới xuất bản. Thay vào đó là lời cáo lỗi như sau:
CÁO LỖI: Riêng phần ba (Những suy niệm lịch sử) của tập tiểu luận này, hoàn cảnh hiện nay không cho phép ấn hành. Nhà xuất bản Văn Mới và tác giả chân thành cáo lỗi cùng quý độc giả và sẽ xuất bản đầy đủ khi hoàn cảnh thuận tiện.Thế giới của Kim Dung, nhìn từ chiến trường Việt Nam.
Thế giới của Kim Dung, nhìn từ chiến trường Việt Nam
Đọc Kim Dung, những người trực tiếp nhận chịu hậu quả của cuộc chiến tranh lạnh giữa cộng sản và tư bản không thể không liên tưởng: Phe tà trong truyện Kim Dung đúng là những người cộng sản, còn phe chính gồm tất cả những người không phải cộng sản, văn hoa hơn, những người thuộc phe tự do.
Sự liên tưởng có lý do của nó.
Nhà văn, ông đứng ở đâu?
Câu hỏi đơn sơ nhưng có thể đã làm cho nhiều người cầm bút kinh ngạc. Đặt câu hỏi như vậy là đã dám nghi ngờ phẩm giá của nhà văn rồi. Nhiều người đã giật mình gắt gỏng: Hỏi gì kỳ vậy? Không thấy sao? Ta đứng ở đằng trước, ở đằng trước đám đông.
Nầy đây, đám người sống chui rúc trong một khoảng trời nhỏ hẹp tối tăm, thức dậy theo mặt trời, chảy mồ hôi cho những miếng ăn và ngủ dài theo bóng tối. Họ có đâu biết thế nào là lễ nghĩa đạo đức. Phải cho họ hiểu lẽ cương thường, tôn ti trật tự. Họ đâu có biết uyên nguyên của đời sống. Từ hỗn mang, thái cực hiện ra như một chân lý độc nhất, nguyên thủy. Rồi thái cực sinh lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ tượng...
Đây chỉ là sự pha trộn thực tại và tưởng tượng. Xin đừng đặt vấn đề.
Nắng đổ xuống hai dãy phố xô lệch và bụi bặm. Xe cộ nối đuôi, ì ạch gầm gừ tiến lên vài tấc rồi phanh khựng lại. Mấy chiếc Honda lách ngang lách dọc, mon men tiến về phía trước, nhưng đành chịu thua trước đám đông ù lì, làm ngơ. Người đổ xô ra đường, ngơ ngác, dò hỏi... Cửa tiệm vàng khép vội hai cánh cửa sắt, chủ nhân đứng trong thế phòng vệ. Bụi và khói xăng mù, khét, khó thở. Tiếng họ hục hặc và tiếng xe rồ ga sợ tắt máy dang dở. Tiếng còi đục và nghẹn hú vang, nhưng xe cộ vẫn mắc nghẽn.
Mọi người nhìn dồn về phía núi lở. Trên ấy vẫn bình thường. Trời thì xanh thật xanh. Nơi sườn đá hoen màu tím sẫm, mấy hàng dây điện giăng ngang qua mặt lộ, chênh chếch về phía tân cảng. Dãy nhà cất sát theo dọc núi loang lỗ dấu đạn, khép nép sợ bóng nắng. Vẫn bình yên. Vẫn ngoan ngoãn, vẫn ẩn nhẫn. Vẫn quen như từ bao giờ : đời sống tỉnh lẻ thu mình để sống bình yên qua bao nhiêu cuộc đổi thay, thay đổi. Con đường sắt vẫn song song đồng hành. Bánh xe những chuyến tàu chở vật liệu xây cất cho hãng RMK lăn hai lần mỗi ngày không đủ làm bóng mặt đất. Đường tàu vẫn song song. Chưa lệch một chiếc ốc, hoặc cong nghiêng trên một hố mìn.
Trong các nhân vật huyền truyện, có lẽ đặc biệt nhất là Từ Thức. Đúng là một gã tình nhân hững hờ của cuộc đời. Thi cử lận đận, phải nhờ vào phụ ấm mới được bổ làm tri huyện Tiên Du. Đã vậy, chàng vẫn không chăm công việc, chỉ thích rượu thích đàn, mê thơ cùng cảnh đẹp, việc sổ sách bỏ ùn cả lại. Một lời quở nhẹ của quan trên đủ khiến chàng bỏ ấn mà về. Lạc vào Nam Nhạc, kết hôn với nàng tiên Giáng Hương yêu kiều, chàng vẫn luôn luôn cảm thấy xao xuyến bất an, quyết đòi trở về trần. Điều đó dễ hiểu. Dù cuộc sống có nhọc nhằn đắng cay, quê hương của những chàng tình nhân hững hờ như Từ Thức vẫn là trần gian nầy. Nhưng có điều khó hiểu là tâm trạng Từ Thức khi trở lại cõi thế. Trong Tuyền Kỳ Mạn Lục, Nguyễn Dữ viết :
Chàng đi, thoắt chốc đã về đến nhà, thì thấy vật đổi sao dời, thành quách nhân dân hết thảy đều không như trước nữa. Duy có những cảnh núi khe là vẫn không thay đổi sắc biếc màu xanh thủa nọ. Bèn đem tên họ của mình hỏi thăm những người già cả, thì, thấy có người nói :
- Thủa bé, tôi nghe nói ông cụ tam đại nhà tôi cũng cùng tên họ như ông, đi vào núi mất, đến nay đã hơn sáu mươi năm... Chàng bấy giờ mới hậm hực bùi ngùi, bèn mặc áo cừu nhẹ, đội nón lá ngắn, vào núi Hoàng sơn, rồi sau không biết đi đâu mất...
 | Hôm nay | 19 |
 | Hôm qua | 89 |
 | Tổng cọng | 597098 |