Nguyễn Mộng Giác và bằng hữu

Do một nhóm thân hữu
của nhà văn Nguyễn Mộng Giác:

Nguyễn Xuân Hoàng, Trúc Chi, Bùi Bích Hà, Trần Mộng Tú, Lữ Quỳnh, Trần Doãn Nho, Bùi Vĩnh Phúc, Thường Quán, Phạm Phú Minh, Đặng Thơ Thơ, Phùng Nguyễn
thực hiện
__________________________
Bìa: Họa sĩ Nguyễn Trọng Khôi
Biên tập: Trúc Chi, Trần Doãn Nho, Phùng Nguyễn
Trình bày: Họa sĩ Phạm Hữu Thắng

Sau chín năm tranh đấu vật vã với cơn bệnh hiểm nghèo, cuối cùng, ngày 2 tháng 7 năm 2012, nhà văn Nguyễn Mộng Giác đã vĩnh viễn từ giã cõi đời. Nhiều dự tính văn chương của anh bị bỏ dở. Với hai cuốn trường thiên tiểu thuyết, nhiều truyện dài, truyện ngắn và nhiều bài tiểu luận văn chương cũng như gần một thập niên chăm lo tờ tạp chí Văn Học, anh đã đóng góp một phần quan trọng vào nền văn chương miền Nam và văn chương Hải Ngoại nói riêng, và văn chương Việt Nam nói chung. Sự ra đi của anh là một thiệt thòi lớn. Trong nỗi thương tiếc một tài năng, chúng tôi – những người bạn văn – thực hiện tập sách này như một ghi nhận công lao của anh đối với những gì anh đã cống hiến cho văn học nước nhà. Ngoài những bài viết được các bằng hữu gửi đến, chúng tôi mạn phép in một số bài viết về Nguyễn Mộng Giác được tìm thấy từ các trang mạng. Chúng tôi mong các tác giả những bài viết này thông cảm và xin thành thật cám ơn quý vị.

   Số lần đọc: 4097

Vào cuối tháng 11 năm 1994, tôi nhận được hai lá thư qua bưu điện, cả hai đều mang địa chỉ tòa soạn tạp chí Văn Học. Cái thứ nhất là thư mời mua báo dài hạn, ký tên tổng thư ký tòa soạn Thạch Hãn. Thư thứ hai gồm vài dòng ngắn ngủi nhưng đầy khích lệ của chủ bút Nguyễn Mộng Giác về truyện ngắn”Tháp Ký Ức” tôi gửi Văn Học mấy hôm trước. Tôi đặt mua một năm báo, và truyện của tôi được đăng trong Văn Học giai phẩm xuân Ất Hợi (tháng 1 & 2 năm 1995). Tất nhiên là những điều này (mua báo dài hạn và bài được chọn đăng) hoàn toàn không liên quan với nhau.

Trong lời bạt của tập truyện Tháp Ký Ức, sau này đăng lại trong tập Bạn Văn, Một Thuở..., nhà văn Nguyễn Mộng Giác đã diễn tả chính xác tâm trạng bỡ ngỡ của tôi trong lần hội ngộ đầu tiên giữa tôi và những cây bút tên tuổi thuộc nhóm Văn Học. Ở buổi họp mặt tất niên này tôi có được cơ hội gặp, làm quen, và bắt đầu những quan hệ tốt đẹp, đi xa hơn biên giới văn chương. Trong số những người bạn thân thiết nhất, phải kể đến anh Trương Văn Hùng, một độc giả trung thành của Văn Học. Cũng vào thời điểm này, danh sách Ban biên tập tạp chí Văn Học gồm có quý vị Mai Kim Ngọc, Nguyễn Xuân Hoàng, Thạch Hãn Lê Thọ Giáo, và Nguyễn Mộng Giác, rất thuận tiện cho tôi gọi họ một cách đùa cợt là “Ngọc Hoàng Dáo Dác, Văn Học tứ nhân bang!” Sau này nhìn lại, tôi cảm thấy mình may mắn tiếp cận Văn Học đúng vào thời kỳ sung mãn nhất của tạp chí này, những năm cuối cùng của thế kỷ 20 (1995 -2000).

   Số lần đọc: 5220

Trong bộ trường thiên tiểu thuyết Sông Côn Mùa Lũ của nhà văn Nguyễn Mộng Giác, khi viết về tâm trạng của Phan Huy Ích trong lần thứ hai vào Phú Xuân, có câu “Đó là nỗi lạc loài của kẻ chồn chân mỏi gối đứng nép bên lề nhìn kẻ đi người lại trước mặt mình.” Viết về một kẻ sĩ sống trước mình gần hai trăm năm giữa hoàn cảnh đất nước cực kì tao loạn, không khác lắm với thời đại của mình, tôi đồ đấy chính là tâm trạng của tác giả bộ sách, nhà văn Nguyễn Mộng Giác, một nhà văn Việt Nam tiêu biểu ở nửa sau thế kỉ XX, một nhà văn mà tâm tư lúc nào cũng trĩu nặng nỗi đau của một kẻ sĩ bởi những thảm trạng liên miên xảy ra suốt thời gian dài trong lịch sử dân tộc, đất nước Việt Nam.

Tôi gặp nhà văn Nguyễn Mộng Giác lần đầu vào những năm đầu của thập kỉ 80. Khi ấy, anh vừa đặt chân lên nước Mĩ. Cùng nhà báo Nguyễn Thượng Hiệp, anh cộng tác với tờ Đồng Nai, một tờ tuần báo khổ lớn xuất bản và phổ biến trong cộng đồng Việt Nam tị nạn ở miền Nam bang California. Tờ Đồng Nai, nhờ khả năng làm báo và tài viết của hai anh, mau chóng biến thành tờ báo có uy tín lớn trong cộng đồng, bài vở thông tin, quan điểm được độc giả đánh giá cao, và đặc biệt nhất là phần văn nghệ phong phú do anh Nguyễn Mộng Giác phụ trách. Cũng lúc đó tôi đang tập tễnh bước chân vào làng văn hải ngoại. Qua lời anh chủ nhiệm Nguyễn Thượng Hiệp, tôi được biết Nguyễn Mộng Giác từ trước 75 đã là nhà văn có uy tín, nhiều nhiệt tâm. Nhưng tờ Đồng Nai không tồn tại lâu dài bởi người chủ báo chỉ là con buôn. Anh Nguyễn Mộng Giác bỏ tờ báo tìm được việc làm vững chắc trong một cơ xưởng ấn loát. Từ đó cho đến cuối đời, anh không bao giờ trở về làm báo thương mại kiếm sống nữa mà chỉ hì hụi sống chết với nghiệp văn chương. Sau thời Đồng Nai, tôi gặp anh nhiều lần tại tư gia vợ chồng hai nhà văn Nhật Tiến – Đỗ Phương Khanh vào những buổi họp mặt văn hữu cuối tuần. Dần dà, tôi nhìn thấy ở anh một con người có phong thái hiền hòa, bình dị, dễ mến, dễ đến gần, trên môi lúc nào cũng sẵn nở nụ cười. Anh không đợi người khác đến với anh, đọc cái gì thấy thích, anh đến nói thẳng với tác giả và sẵn sàng chia sẻ quan điểm riêng của mình. Có lần tôi viết một bài về nhà thơ Nga Boris Pasternak (đó là thời nước Nga đang rục rịch đổi mới, mở cửa), anh đọc xong, bảo tôi, “Thư nên đi theo con đường dịch.” Tôi nhìn anh dò xét, “Thật không anh…? Nhưng dịch nhiêu khê lắm anh à. Em sợ em kham không nổi.” Anh trả lời, “Ừ, nhưng độc giả Việt Nam mình cần đọc những tác phẩm hay của thế giới và mình nên có những bản dịch tốt.” Ngẫm nghĩ một lát, tôi bảo anh, “Em cũng có nghĩ đến chuyện này . . . Em đang đọc một cuốn tiểu thuyết của tay tiểu thuyết gia người Tiệp Khắc tên là Milan Kundera nhan đề The Unbearable Lightness of Being . . . Nếu dịch thì em sẽ dịch cuốn sách đó.” Mắt anh bỗng sáng lên sau cặp kính trắng, “Mình cũng thích tiểu thuyết của ông này lắm, hồi mình còn nằm trên đảo tị nạn, mình có mượn của thư viện cuốn The Book of Laughter and Forgetting về đọc. Hay lắm. Thư cố lên nhé.”

Từ trái: Hoàng Khởi Phong, Lê Uyên Phương, Khánh Trường, Mai Thảo, Phan Ni Tấn, Trần Duy Đức, Nguyễn Mộng Giác (Nam California, 1989)

   Số lần đọc: 4840

Vài tháng trước, hay tin bệnh anh trở nặng, tôi điện thoại hỏi thăm, nghe chị nói anh đang ở bệnh viện và anh đang niệm Phật, tôi ngờ rằng anh sắp đi. Nhưng tôi vẫn mơ hồ ước ao còn được gặp lại anh vào cuối hè năm nay…

Không kịp rồi anh Giác ơi! Tin bạn bè tới tấp cho hay ngày 2 tháng 7…

Ngọn cỏ khô đã rời thung lũng, bay đi. Đem về cho tôi một khoảng trời xưa cũ đầy ắp những kỷ niệm êm đềm.

Từ trái: Lữ Quỳnh, Nguyễn Mộng Giác, Trúc Chi, Võ Phiến

Giở lại chồng thư tìm lại bóng hình xưa, tâm tình ngày cũ, mới giật mình nhẩm tính: hơn 25 năm rồi kể từ ngày tôi làm (một trong những) cánh nhạn đưa tin anh Giác từ Mỹ về cho chị Chi. Ở số 62/22 Dương Công Trừng, Thị Nghè, phường 19 quận Bình Thạnh Sài Gòn. Anh vẽ đường chỉ cách đi trong thư, dặn dò, ngắn, gọn. Anh mực thước, nhỏ nhẹ, ngắn gọn đến khô queo. Chị vui vẻ, dàn trải, hài hước và cũng mau nước mắt, ít ra là vào thời đó. Khiến tôi cứ sụt sùi hối hận đã đem hy vọng huyễn đến cho chị, vì phải đến bốn hay năm năm sau chị mới qua đoàn tụ với anh. Mà tôi thì chẳng hình dung được những mối tương quan rắc rối, đầy khúc mắc tâm lý, kỳ cục giữa con người chiến thắng với kẻ bại trận (trong một xã hội đang …cần tiền để tạm sống còn) lại quên mất chính cha mẹ của mình gần mười năm mới đoàn tụ với các con; còn chị, chắc là một mình giữa đại dương bao la, thấy bóng nào thấp thoáng cũng tưởng là chim én báo tin xuân?

   Số lần đọc: 4376

Cứ mỗi lần đi đến nhà quàn để làm nghi lễ vĩnh biệt một người thân, lòng tôi luôn có nỗi ân hận về một điều gì chưa kịp làm hoặc đã chểnh mảng không làm đối với người vừa nằm xuống. Rất nhiều lần cố tự nhủ đừng để xảy ra chuyện đáng tiếc này nữa nhưng vẫn đủ ngần ấy lần thấy mình không tránh khỏi ăn năn, hối tiếc.

Anh Giác ngã bệnh đã lâu. Những ngày mới chớm biết tin xấu, sức khoẻ anh chưa sa sút bao nhiêu, tôi và Trần Mộng Tú tuy không nói ra, đều hiểu rằng thời gian còn lại của anh chắc không nhiều. Tôi còn nhớ như in một buổi chiều nắng đã nhạt, tôi dừng xe ở lề đường trước sân nhà anh. Cửa gara mở, anh đang cẩn thận bỏ từng cuốn Văn Học vào cái phong bì màu vàng, chuẩn bị gởi ra cho độc giả. Anh nói với một nụ cười chập chờn chút nghi ngại: “May quá! Hãng cho nghỉ hưu nên tôi đi khám sức khoẻ tổng quát mới biết mình nhuốm bệnh.” Sau đó, chúng tôi nói lảng sang chuyện khác. Phần tôi, làm như không có gì nghiêm trọng xảy ra cả để giấu những ý nghĩ bối rối riêng mình. Bây giờ nghĩ lại, tôi vẫn không biết thái độ của tôi lúc đó như thế có phải phép không? Hay là nên ân cần hơn dù phải vượt qua cảm giác sợ làm cho những cuốn Văn Học nặng hơn trên tay anh?

Tôi và Tú thường hỏi thăm sức khoẻ của anh qua chị Chi. Mỗi khi Tú về chơi quận Cam, hầu như không lần nào chúng tôi không đến nhà anh ăn cơm tối. Chị Chi nấu bún bò Huế, cháo nấm, kho cá nục, canh cải xanh. Ngôi nhà của anh chị nằm ở khúc quanh một con lộ vắng thị xã Westminster, chỉ mới trước đây ít lâu, cuối tuần nào cũng họp mặt đông đầy bằng hữu trong văn giới, báo giới hay thân hữu, thường là vài chục anh chị. Chúng tôi vẫn nói đùa với nhau đây là nơi quần hùng hải ngoại hội tụ.

   Số lần đọc: 4579

Tính đến ngày 7/7/2012 khi đứng trước một Nguyễn Mộng Giác đang nằm im lặng trong nhà quàn Peek Family ở Quận Cam, tôi nhận ra chúng tôi đã thân nhau hơn một phần tư thế kỷ trên đất Mỹ. Tôi nói hơn một phần tư thế kỷ trên đất Mỹ bởi vì từ trước năm 1975 ở Việt Nam, tôi và Giác, đã từng gặp nhau, nhiều lần trò chuyện với anh như hai người bạn cầm bút. Tháng 4, 1975 trong cái không gian u ám và ngột ngạt chúng tôi thỉnh thoảng gặp nhau, nói về những suy nghĩ trong không khí đầy hoài nghi, hoang mang và sợ hãi. Đôi khi kín đáo hơn chúng tôi nói về một chuyến vượt biên. Sau cùng Giác đã đến được Mỹ trước tôi.

Mãi đến năm 1985 từ trại Bataan Phi luật tân qua, chúng tôi mới gặp lại nhau ở Quận Cam. Mới đó vậy mà giờ đây đã là 26 năm. Nếu làm bài toán chia, tôi có 2 giai đoạn thời gian bằng nhau sống ở hai miền Nam và Bắc Cali: 13 năm ở Quận Cam và 13 năm ở Thung lũng điện tử. Trong suốt 26 năm đó chúng tôi không ngừng nghe tiếng nói của nhau.

13 năm ở Quận Cam…

Đó là thời gian không Chủ Nhật nào là tôi không đến nhà Giác. Nhà của Diệu Chi và Giác là một nơi đón nhận bạn bè trong một không khí đầm ấm và thân ái. Chúng tôi gặp nhau nói đủ thứ chuyện trên trời dưới đất, chuyện về đời sống, về công ăn việc làm, và tất nhiên là không thiếu chuyện báo chí sách vở. Một truyện ngắn vừa đọc, một bài thơ của ai đó trên Văn Học, rồi Văn, Thế Kỷ 21 hay Hợp Lưu, Khởi Hành….Hay đôi khi, lúc mọi người đã ra về hết, chỉ còn hai đứa, đó là khoảng thời gian chúng tôi im lặng hơn là nói. Giác vốn là người ít nói, từ tốn, mực thước, thâm trầm, kín đáo. Chúng tôi để chuyện sách vở qua một bên, nói về con người, đặc biệt về những bạn bè cầm bút: Những người bạn và những người tưởng là bạn. Những người vừa tuần qua cùng ngồi ở đây – trên chiếc ghế này, ở chiếc bàn này, uống rượu từ chiếc ly này,… đã nói với mình những lời lẽ này, và vẫn người bạn đó, hôm nay ở một nơi nào đó – không xa nơi chốn mình đang ngồi – đã nói về mình bằng những lời trái ngược. Trắng và đen: một nghịch lý khá lớn giữa những điều họ viết ra và thái độ của chính họ trong đời sống bạn bè…. Đó là những lúc tôi nghe Giác thở dài. Và nhiều lần trước khi chia tay, anh thường hỏi tôi: Tại sao? Tại sao? Tôi không có câu trả lời, bởi vì chính tôi cũng rơi vào trường hợp giống như Giác.

Từ trái: Nguyễn Mộng Giác, vợ chồng Nguyễn Đồng-Nguyễn thị Hợp, Diệu Chi, Thụy Khuê, Nguyễn Xuân Hoàng (tòa soạn báo Người Việt, Little Saigon)

   Số lần đọc: 4392

Nguyễn Mộng Giác và Trần Doãn Nho

Ngày 3/7/2012, đọc trên tờ Người Việt:

Nhà văn Nguyễn Mộng Giác qua đời, thọ 73 tuổi!

Cùng ngày, đọc trên Yahoo:

Actor Andy Griffith, who played folksy Sheriff Andy Taylor in the fictional town of Mayberry, died Tuesday at the age of 86.

Thông báo về cái chết nào thì đại loại cũng như thế: đơn giản, gọn gàng.

Nhưng đàng sau cái “qua đời” đơn giản đó là một chuỗi dài những ngày tháng vật vã với bệnh tật, vật vã với cuộc tử sinh, vật vã giữa hy vọng và tuyệt vọng. Có lẽ chỉ trừ gặp phải tai nạn bất ngờ, cái chết không đến ngay lập tức. Chết là một hành trình. Ngắn hay dài, tùy. Với Nguyễn Mộng Giác (NMG) thì dài, quá dài. Chín năm, kể từ mùa hạ năm 2003, khi anh bắt đầu về hưu. Với Diệu Chi thì dài gấp bội. Người phụ nữ đã từng cất giữ bản thảo Sông Côn Mùa Lũ một thời gian dài khi còn ở Việt Nam và khôn khéo ngụy trang, qua mặt hải quan VN để mang sang xuất bản ở Hoa Kỳ; người phụ nữ phụ tá đắc lực cho NMG trong những năm làm Văn Học; người phụ nữ hiếu khách trong những cuộc bạn bè thù tạc, chị cùng đi tiếp với NMG trong cuộc hành trình cuối cùng khó khăn nhất, đau đớn nhất. Cái dài dằng dặc đó đã được Diệu Chi chống đỡ bằng những tràng cười trong veo và những câu chuyện tiếu lâm dí dỏm.

   Số lần đọc: 4192

Đầu óc mòn mỏi nên không nhớ được đã biết vào lúc nào, gặp lần đầu ở đâu. Bởi vì tôi chỉ được học chung với anh của Giác, Nguyễn Văn Lân. Ở bộ phận trường Collège Quy Nhơn tản cư đến thôn Hoà Bình, xã Nhơn Phong, huyện An Nhơn, Bình Định. Năm 2006, cùng Giác “về thăm lại chiến trường xưa” trên hai chiếc xe ôm của hai người trước đó còn giành nhau: “Ông già nầy của tao, ông già kia của mầy”. Và rồi như cảm nhận ở những nơi khác, cái gì trước mắt cũng trở nên nhỏ bé, teo tóp: tấm bình phong vôi gạch của cái đình còn sót lại sau cơn tiêu thổ, một vùng gò mả thênh thang bò lết lúc nhỏ nay kéo mấy hàng tre lại gần tầm mắt hơn… Bỏ cái nền trơ vơ của ngôi trường cũ, chạy qua phố Cảnh Hàng tìm con sông lúc thường phải lội nhưng mùa nước lụt phải đi đò. Loay hoay mãi mới nhận ra là đã bước qua cây cầu gỗ nhỏ bắc trên cái mương nước luồn lách giữa những đám ruộng xanh rì. Con mương đó, sách vở dạy tôi rằng chỉ là phần còn lại của giải nước từng chở trên lưng những chiếc thuyền to lớn xuôi ngược, chuyển những các sản phẩm rừng núi, đồng bằng biển khơi qua địa điểm được ghi là Canh Hãn Xã trên tầm bản đồ năm 1774. Và biết đâu dưới lòng đất đó còn có xác những chiến binh, chiến thuyền Lê Lí Trần, Toa Đô rủi ro nằm lại trong những cuộc viễn chinh? Văn chương thì nhắc đến thương hải tang điền, còn người hiện đại thì lo chuyện tàn hại môi trường… Không còn gì quan trọng nữa.

Từ trái: Nguyễn Mộng Giác, Tạ Chí Đại Trường, Phùng Nguyễn, Trúc Chi (2004)

Chung học thêm một năm ở Bồng Sơn, thủ phủ của Liên khu V, thì Lân tiếp tục và đi tập kết, còn tôi mắc nạn nhà trở về quê ngoại phía sau nhà thờ Long Sông có tên trong ghi chú của các giáo sĩ, làm thằng bé dở dở ương ương nhưng cũng do đó mà có kinh nghiệm thực chứng về đất nước Dân chủ Cộng hoà. Và tất nhiên không biết Lân có người em tên Nguyễn Mộng Giác.

   Số lần đọc: 4977